Irak Başbakanlık Ofisi’nin daveti üzerine düşünce kuruluşları, iş dünyası ve medya mensuplarından oluşan bir ekiple gittiğim Bağdat ve Basra’dan izlenimlerimi aktarmaya devam ediyorum. Irak tarafı davet programını kendisi için önemli olan iki konu üzerinde kurgulamıştı: Kalkınma Yolu Projesi ve su yönetimi.
Kalkınma Yolu ve onun başlangıç noktası güneydeki Basra’da inşası süren Büyük Fav Limanı, savaşlar ve çatışmalar ile yorulmuş, İran ve ABD’nin nüfuz mücadele sahası haline gelmiş Irak açısından istikrara kavuşma yolunda atılmış çok büyük bir adım. Yeni bir proje değil aslında. Tarih boyunca kullanılmış, sıraladığım nedenlerle sekteye uğramış/uğratılmış ve yine aynı nedenlerle şimdiye kadar ihmal edilmiş bir ticaret rotası. Irak Başbakanı Muhammed Şiya es – Sudani, Milliyet’e verdiği röportajda projeyi “tarihi rolün restorasyonu” olarak tanımlamıştı. Fav limanında indirilen yüklerin 1200 km.’lik çift hat otoyol ve demiryolu üzerinden, 11 kenti katederek Türkiye üzerinden Mersin limanına ve Avrupa’ya naklini öngören bu projede sadece yol maliyeti 17 milyar dolar. Yolun çevresinde de sanayi bölgeleri ve turizm alanları olması planlanıyor. Projenin zaman, emek ve maliyet açısından diğer güzergahlara oranla avantajlara sahip olduğu belirtiliyor.
Ekonomisinin yüzde 95’i petrole bağlı Irak için yeni bir kazanım alanı oluşturuyor. Ancak Türkiye gibi diğer bölge ülkeleri için de çarpan etkisine sahip. Ancak gelin görün ki, tam da bu nedenlerle, başta bazı komşuların olmak üzere, hedefi olmaya açık. Projenin en büyük risklerinden biri bu. Mısır Süveyş Kanalı’na alternatiften hoşlanır mı ya da İran, Irak üzerindeki nüfuzunu aşındıracağını düşündüğü, Irak’ı kendi kendine yeterli hale getirecek projeye ne oranda katkı verir? PKK ve DAEŞ’e karşı da yolun güvenliği nasıl sağlanır?
Bağdat’ta görüştüğümüz Irak Ulaştırma Bakanı Rezzak Muheybes es-Sadavi’ye yöneltilen sorularda da bunlar ağırlığı oluşturdu. Sadavi ise özetle şunları söyledi:
“Bu proje sadece ekonomi odaklı, siyasi olmayan bir projedir. Biz kimse ile rekabete girmeyeceğiz. Coğrafi konumu iyi şekilde değerlendirdik. Önemli olan da projemizi siyasetten uzak tutmak. Güvenlik konusunda bir çok seçenek inceleniyor. Bunlardan biri de Irak ordusuna güvenmek olacaktır.”
Sadavi de tıpkı Başbakan Sudani gibi projenin başka ülkelere açık olduğunu bir kaç kez tekrarladı. İran ile yapılan görüşmelerin de olumlu geçtiğinin altını çizdi.
Konuyu izleyen bazı isimler ise şu tespiti yapıyor: “BAE kendi limanı da olmasına rağmen, ‘ben her yerden kazanırım’ yaklaşımıyla katılıyor. İran’ın da meseleye sıfır toplamlı bir denklem olarak yaklaşmaması gerekiyor. Çalışmalar projenin ne Mısır, ne de İran’ı sekteye uğratmayacağını söylüyor.”
2025 seçimi proje için risk mi?
Projenin sürekliliğindeki bir başka endişe alanı ise hükümetin değişmesi olasılığı. Irak’ta her seçimden sonra hükümetin kurulması uzun pazarlıklara bağlı. Geçen seçimlerden sonra neredeyse bir yılı buldu. Başbakan Sudani geniş halk desteğine sahip, ancak bunun siyaseten güçlü bir figür olmasından çok, kalkınma odaklı yaklaşımından kaynaklandığı belirtiliyor. 2025 Ekim’indeki seçimlerden sonra Sudani’nin görevine ederse bu projenin devamı açısından garanti olarak görülüyor. Ancak seçimden çıkacak sonucun projeyi etkileyebileceğini düşünenler de var. Ulaştırma Bakanı Sadavi’ye de “Proje seçimden etkilenir mi?” diye sorduk. Sadavi, “Kalkınma Yolu ve Büyük Fav Limanı Irak devletinin projesi. Hükümet değişse de etkilenmez” yanıtını verdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Nisan sonundaki ziyaretinde Katar ve BAE’nin de katılımıyla proje için dörtlü mutabakat imzalandı. Koordinasyonu sağlamakla görevli 4 ülke bakanları önümüzdeki günlerde ilk toplantısını yapacak. Bu arada projenin başka paydaşları da olduğunu da hatırlatmakta fayda var. Kalkınma Yolu’nun inşaat ve tasarımını PEG Infrastructure isimli İtalyan şirketi yapıyor. Büyük Fav Limanı’nın inşasını ise Güney Koreli Daewoo yürütüyor. Projeye her katılımın aynı zamanda onun devamlılığına destek olduğu değerlendirilebilir.
54 km kare üzerine inşa edilen, 90 rıhtım kapasitesiyle, 2025’in ortasında tamamlandığında Orta Doğu’nun en büyük limanı olacak Fav’ın içinde petrol rafinerisi, elektrik santrali ve su arıtma tesisi de bulunacak. Limanın işletmesi için uluslararası şirketlerle görüşmelerin sürdüğünü söyleyen Sadavi, limanın ve çevresindeki alt yapının kolay inşa ve işletilmesi için Irak Meclisi’nden özel bir yasa çıkarılacağını aktardı. Sadavi şunları söyledi:
“Kalkınma Yolu’nun kalbi olacak Fav’ın kendi ekonomi yasası da olacak. Yasanın amacı yatırımcıların işlerini kolaylaştırmak olacak.”
Projenin ekonomi modelinde anlaşma henüz sağlanmadı. Bu netleştiğinde şirketlerin projeye nasıl katılacağı da belli olacak.
